Na nso nso a, otu n'ime ihe ndị dị ịrịba ama nke mmadụ aghọwo kọmputa. E nyere ọtụtụ kọmputa ohere na uru. Otu n'ime uru ndị a na-amụta ma na-agbasawanye mbara igwe nke ọgbọ. N'otu oge ahụ, echefula na mmetụta nke kọmputa na mmepe nwatakịrị ahụ pụrụ ịdị ize ndụ, karịsịa maka ahụ ike na uche.
Ihe kachasị njọ bụ na nwata nke ụlọ akwụkwọ ọta akara na agụmakwụkwọ nke isi ụlọ akwụkwọ kwesịrị ịzụlite na egwuregwu na usoro egwu. Oriri umuntakiri umuntakiri na-eche banyere mmepe nke usoro na akuku. Mgbe afọ iri na anọ gasịrị, nwatakịrị ahụ malitere ịmalite ime mmụọ.
Ya mere, ọ bụrụ na nwatakịrị na-etinye oge dị ukwuu n'ihu kọmputa, mgbe ahụ enwereghị oge maka egwuregwu na-arụ ọrụ, dị ka a rụpụtara, a na-enweta nlọghachi nke usoro ọgwụgwọ, ọ bụ ezie na ọgụgụ isi amalitela ịmalite tupu oge ahụ, ahụike na-efu. Dịka ọmụmaatụ, onye na-azụ ụmụ akwụkwọ na-egosiputa ọkwa dị elu, ma mmepe anụ ahụ nwata ahụ nọ n'ọnọdụ dị ala. Okenye nká nwere nsogbu ya: ndị na-eto eto nwere nsogbu na arịa ọbara, ọrịa na-egbu egbu, atherosclerosis, na ọrịa ndị ọzọ dị ize ndụ maka ndụ.
Ọtụtụ mgbe, otu onye nwere ike ịhụ ihe osise: nwata dị afọ atọ na-anọdụ na kọmputa wee jiri nlezianya na-elekọta ya, ndị nne na nna na-enwekwa obi ụtọ na ọṅụ. Mana ha echeghị na nkà dị otú ahụ bụ nanị elu, ya mere enweghị ike inyere nwa ahụ aka n'ọdịnihu. Enwere ike igosi na nwata a nwere ike ime ka o di mfe maka ndi nne na nna iji kọmputa ha were nwatakiri karia inye ha oge ha, na-abia n'eme egwuregwu na egwuregwu. Ya mere, ịkụziri ndị na-amụ akwụkwọ na enyemaka nke kọmpụta anaghị adaba ya, ma ọ bụghị na ị ghaghị ịghọrọ mkpụrụ nke anụ ahụ na omume ọma.
Okwesiri iburu n'uche na omuma nke umuaka umuaka aputagh na ya gaga nke oma na ndu. Ebe ọ bụ na ọkwa ọgụgụ isi adịghị n'ụzọ ọ bụla nwere ike imetụta mmepe nke mmetụta uche nke obi mmadụ ma ọ pụtaghị na nwatakịrị ahụ nwere ike iguzogide nsogbu na nsogbu nke ụwa gbara ya gburugburu. Ya mere, gbalịsie ike kesaa ibu ahụ, ma cheta na ọ dịghị mkpa ka ị lekwasị anya nanị na mmepe nke ihe ọmụma na ọgụgụ isi n'ezie.
Otu esi esi etinye oge maka iji kọmputa
Ihe mbụ ị ga-echeta bụ na nwatakịrị nwere ike inweta ohere ịnweta kọmputa naanị mgbe ọ nwere mmasị na ụwa nke gbara ya gburugburu na o meela nlekọta bara uru. Oge dị otú a n'ime nwata ahụ na-abịa n'ime afọ 9-10.
Ihe nke abuo icheta. Nwatakịrị ahụ ekwesịghị iji oge ọ bụla ọ na-enweghị n'efu na kọmputa. Ụbọchị zuru ezu maka awa abụọ, gbakwunyere nkwụsịtụ. Na mgbakwunye, ị ghaghị ịkụziri nwatakịrị ahụ ka ọ chịkwaa oge eji n'ihu kọmputa, ma ọ bụrụ na nwatakịrị mụta ime nke a, ị ga-ezere "agha" ndị na-adịghị mma na ịnweta kọmputa. Ọ dị ezigbo mkpa na nwatakịrị a n'okwu a maara. Ekwela ka nwatakịrị ahụ nwee ahụike kọmputa.
Rịba ama ndị nne na nna
Jiri kọmputa jiri nlezianya na-achịkwa ya mgbe ahụ ụmụ gị ga-azụlite uche na ahụ ike. Mmetụta ọjọọ nke kọmputa nwere ike ịme ka ọ dị ntakịrị ala, mana naanị n'okpuru ọnọdụ ndị a:
- Debe nwa ahụ oge eji kọmputa.
- Leba anya egwuregwu egwuregwu nwata ahụ na-arụ, ihe nkiri ha na-ekiri, saịtị ha na-eleta na Ịntanetị.
- Wụnye ihe omume kọmputa ndị ga-aba uru na mmepe nwatakịrị ahụ ma kụziere ya ihe ziri ezi ma baa uru.
- N'elu kọmputa nyochaa, ekwesighi inwe ntoputa (lelee nke a), na-eji oge ezumike gọọmenti ụmụaka na-anọ.
- Ọtụtụ mgbe, nwatakịrị ahụ nwere egwuregwu nkịtị ndị na-azụlite uche na uche.
- Gwa nwa gị okwu mgbe mgbe, nke a ga-akụziri ya otu esi ekwurịta okwu.
- Emela ka nwatakiri na-eleghi anya na kọmputa.
- Kọwaara nwatakịrị ihe ị nwere ike ịlele, ihe ị na-apụghị ime, ihe ị nwere ike igwu egwu, na egwuregwu ndị ị kwesịrị izere.