Ịdị ebube nke oke ọkara nke mmadụ bụ ihe ndabere maka akụkọ ifo. Mmadu ekwesighi ekwuputa na ya adighi enwe mmasi ya. Mana nke kachasị ka nwere ohere iji tụọ ndị òtù ha na-asa ahụ, ụlọ mposi ma ọ bụ n'otu ụlọ ịsa ahụ. Kedu ihe na-emetụta ọnụ ọgụgụ nwoke ahụ na ihe kpatara ya? Ya mere, isiokwu nke isiokwu anyị taa bụ "akụkọ ifo banyere ikike mmekọahụ nke ụmụ mmadụ."
Ihe kachasị bụ akụkọ ifo na ụmụ nwoke ojii nwere ùgwù dị egwu. Ọ na-emekarị na fim. Nke a abụghị eziokwu. Naanị na ala dị jụụ, ọnụ ọgụgụ nke akwụkwọ ahụ nwere ike ịdị iche maka ndị nnọchiteanya nke Negroid na agbụrụ ọcha. Okwesighi ka ekwuputa na n'ime obodo e guzobere, enwere oke di iche na nha. Ọdịiche ahụ nwere ike ịdị oke oke. Ya mere, ndị ọcha nwere oke ùgwù nwoke nwere ike ịlụ ọgụ na ụmụ nwoke ojii. Njikọ nke agbụrụ enweghị ike inwe mmetụta dị ịrịba ama na nha amụ.
E nwekwara akụkọ ifo na ọnụnọ nke nnukwu amụ nwere njikọ na akụkụ ọ bụla nke ahụ. Dịka ọmụmaatụ, na mba ndị Eshia, ekwenyere na onye òtù ya dịkwuo, onye ka ogologo ya nwere ụkwụ aka ya. Ihe ọzọ a ma ama banyere ogo nke nwoke bụ ogologo aka. Nnyocha mmụta sayensị banyere ndị ọkà mmụta sayensị America egosiwo na ọ dịghị ndekọ ihe ndekọ aha na ogologo nke aka na ụkwụ. Okwesiri ighota echiche ndi ozo na ndi Europe, nke ndi obula Slavic, na eche na enwere njikọ n'etiti ogologo nke imi na ogologo nke uzo.
Ọnọdụ dị jụụ nke ùgwù nwoke enweghị ike ịkọ maka ọnụ ọgụgụ nke ederede na ọnọdụ obi ụtọ. Enwere nnukwu ọdịiche. N'ime nnyocha ahụ, achọtara na enwere ike ịba okpukpu abụọ na steeti. Ma ọ bụrụ na, na ọnọdụ dị jụụ, mkpanaka ahụ dịkwa oke, ma ọ bụrụ na ọ nwere obi ụtọ, ọ nwere ike ịnọgide na-abụ otu.
E nwere akụkọ ifo nakwa na nwoke nwere obere ogo mmadụ agaghị enwe ike imeju nwanyị. Iji malite na ọ dị mkpa iji kọwaa ihe ọ dị mkpa iji tụlee obere. Ogologo oge n'ogo a bụ 16 cm. Ndị mmadụ onwe ha na-ejide n'aka na nkezi n'ogologo dị ka cm 168, nke kachasị nta bụ ihe na-erughị 14 cm, ọ bụghị nwanyị ọ bụla dị njikere ịmara nnukwu onye dị otú ahụ n'ihi na, dịka ọmụmaatụ , obere obere ikpu. Ihe kachasị mkpa bụ na akụkụ ahụ nke ndị mmekọ dị n'otu ma kwekọọ na ibe ha. Ọ bụrụ na nwanyị nwere ahụ ike na-adịghị ike, mgbe ahụ, ọ ga-adọrọ mmasị na ya inwe nwoke nwere nnukwu amụ. Ọ bụrụ na, na Kama nke ahụ, a na-azụzi uru nke ikpu n'ime nwanyị, mgbe ahụ, nwoke nwere mkpịsị ogologo na ogologo amụ nwere obere isi nwere ike ịbịakwute ya. Ndị ikom nwere ùgwù dị ala na - etu ọnụ mgbe ọ na - etu ọnụ maka ndị nwere nnukwu amụ.
Ụmụ nwoke úgwù bụ akụkọ ifo ikpeazụ. E kweere na ndị dị otú ahụ na-enye nwanyị ahụ obi ụtọ. Ma eleghị anya, ebe a ka a na-ekwu banyere oge nke mmekọahụ na ọrụ nke onye òtù ọlụlụ. Ibi úgwù na oge na-eduga na eziokwu ahụ bụ na isi na-adịchaghị njọ, n'ihi na akpụkpọ ahụ ga-aghọ ihe siri ike gburugburu ya. Nke a na - amụba oge nke inwe mmekọahụ na nwoke kwesịrị ịdị na - arụsi ọrụ ike iji mezuo obi ụtọ. Onye enweghi ike ikwu okwu n'eziokwu na ndị ikom dị otú ahụ bụ ndị kasị dị ize ndụ maka ahụ ike ụmụ nwanyị.
Otutu akụkọ banyere ebube nke oke nke ndi mmadu bilitere iji wepu ha, ihe omuma banyere ikike nwoke na nwanyi. Ogo nke ùgwù agaghị abara gị uru ma ọ bụrụ na ị hụrụ nwoke gị n'anya ma nwee ịhụnanya.